Yazan: Prof.Dr.Ersoy Civelek
Çocuk Alerji ve Çocuk İmmmünoloji Uzmanı
Ürtiker-Kurdeşen Nedir? Belirtileri nelerdir? Nasıl tedavi edilir?
“Hocam iki gündür acillerdeyiz. Kabarıyor iniyor tekrar kabarıyor, morarıyor, kaşıntıdan uyuyamıyor, dün gece acildeydik iğne vurdular şimdi söndü, birazdan tekrar çıkar. Alerji dediler, alerji testi yaptırın dediler onun için geldik.” Bu tür şikâyetlerle çok sık karşılaşırız poliklinikte. Aileler her tarafı kızaran kaşınan çocukları için çok endişeli, çocuk kaşınmaktan bitap düşmüş veya alerji iğneleri nedeniyle hafif uykulu olur.
Ürtiker-Kurdeşen nedir?
Cildimiz iki genel katmandan oluşur. En üst tabakası elimizle dokunduğumuz tabaka epidermis tabakasıdır. Bu tabakada damar yoktur. Epidermisin altında “dermis” denilen kılcal damarların, sinir uçlarının, bağışıklık sistemi hücrelerinin bulunduğu dermise göre biraz daha kalın bir tabaka vardır.
Ürtiker (kurdeşen) derinin bu dermis tabakasında ortaya çıkan kabarıklıklardır. Kabarıklıkların büyüklüğü bozuk para büyüklüğünden çok geniş alanlara kadar değişebilir. Hem her zaman kaşıntı olur. Bazı hastalarda yanma hisside olabilir. Bu kabarıklıklar aynı yerde 24 saaatten uzun durmazlar. Genellikle yer değiştirirler. Önce göğsünde, sonra boynunda, sonra sırtında ve kollarında ortaya çıkabilir. Bu durum uzun sürebilir ama bir bölgede orta çıkan kabarıklık 24 saatten uzun kalmaz.
Eğer dermis tabakasının daha alt bölümleri de olaydan etkilenirse daha uzun süren ağrılı şişlikler olur. Bu durum “Angioödem” olarak isimlendirilir. Bazen aynı bölgede 72 saate kadar uzun sürebilir. Genel olarak hastaların yarısında hem ürtiker(kurdeşen) hem angioödem aynı anda olur. %40 hastada sadece ürtiker olur. Hastaların yaklaşık %10’unda ise sadece angioödem olur.
Ürtiker (kurdeşen) niye olur?
Vücudumuzda mast hücresi olarak isimlendirilen bağışıklık sistemine ait bir hücre grubu vardır. Bu hücreler derinin dermiş tabakasında, akciğerlerde ve sindirim sisteminde ve vücudumuzun iç kısmını döşeyen zar tabakasının altında bulunurlar. Bu hücrelerin içinde pek çok farklı kimyasal madde bulunmaktadır. Bunların en önemlilerinden biri “histamin”dir.
Dermiste yani ciltte bulunan bu mast hücrelerinin parçalanması sonucunda ortama çok farklı ve fazla miktarda kimyasal maddeler yayılır. Ürtiker mast hücrelerinin parçalanması nedeniyle olur. Ortaya çıkan kimyasallar kılcal damarlarda genişleme yapıp kızarıklık olmasına neden olur. Kılcal damarlardan dışarıya sıvı geçişini de arttırarak kabarıklığa neden olurlar. Ayrıca bu kimyasallar sinir uçlarını uyararak kaşınma ve yanma yaparlar.
Ürtikerin (Kurdeşenin) mekanizması nedir? (Mast hücrelerinin duvarları niye parçalanır?)
Mast hücrelerinin duvarlarında alerji maddeleri ile tepkimeye girebilecek algaçlar (reseptörler) vardır. Eğer ürtikerin nedeni alerji ise alerji maddeleri ve algaçlar tepkiye girer ve mast hücresi parçalanır. Ama bu durum ürtikerli hastaların pek azında meydana gelir. Çünkü ürtiker olayının çok büyük bir kısmı alerji dışı nedenlerle ortaya çıkar. Mast hücrelerinin parçalanmasına neden olan olay en sık enfeksiyonlar, özellikle üst solunum yolu enfeksiyonlarıdır. Ancak enfeksiyonun hangi mekanizma ile mast hücre duvarını parçaladığı halen tam olarak bilinmemektedir.
Ürtikerin (Kurdeşenin) en sık sebebi nedir?
Pek çok çalışmada ürtikerin sebebinin bulunma sonucu %20-90 arsında değişir. En kolayı alerji durumudur. Çünkü hastalar doktorlara “fıstık yedi böyle oldu veya şu ilacı içti böyle oldu derler”. Bu durumda sebep bulmak kolaydır. Ancak bu çok az hastada olur. Büyük bölümünde sebep bulunamaz.
Ürtikerin(Kurdeşenin) en sık nedenleri
-
Enfeksiyonlar
-
Bakterilerin neden olduğu enfeksiyonlar
-
Virüslerin neden olduğu enfeksiyonlar
-
Parazitlerin neden olduğu enfeksiyonlar
-
-
Besin veya besin katkı maddeleri
-
İlaçlar
-
Böcek ısırmaları
-
Arı sokması
-
Temas (Kontakt) alerjileri
-
Kan ve kan ürünlerin verilmesi
-
Sebebi bulunamayan hastalar (En çok hasta bu gruptadır)
Ürtikerli (kurdeşenli) hastaların hepsine alerji testi yapılması gerekli midir?
Hayır. Eğer hasta ürtikerin özel olarak alerjik olabilecek bir besin veya ilaçla karşılaştıktan sonra ortaya çıktığını söylemiyorsa alerji testi yapmanın bir gerekliliği yoktur.
Ürtikerin (Kurdeşenin) kaç tipi vardır?
Ürtiker ilk olarak süresine göre sınıflanır:
Akut (yeni ortaya çıkan) ürtiker:
6 haftadan kısa süren ürtiker. Bunun anlamı şudur: Eğer hastanın özel tarif ettiği bir durum yoksa ve muayenesi normalse endişelenecek bir durum söz konusu değildir.
Kronik (uzun süren) ürtiker:
6 haftadan uzun süren ürtiker. Bu durumda hasta özel bir durum tarif etmese bile bazı tetkiklerin yapılması gerekir.
Ürtikerin nedenine göre sınıflama:
Ürtikeri ortaya çıkaran özel bazı durumlar olabilir. Bu durumlara göre sınıflama yapılabilir.
Kendiliğinden ortaya çıkan ürtiker:
Genel olarak hiçbir özel sebep bulunamaz. Hastaların çok büyük bir bölümü bu gruptadır.
Fiziksel ürtikerler:
Bazı fiziksel durumlar ürtikerin ortaya çıkmasını tetikler. Örneğin soğuk, sıcak, basınç, güneş ışığı, baskı ve titreşim, kızarıklık yapan maddelerle temas, egzersiz, terleme gibi durumlar ürtikeri tetikleyebilir.
Ürtiker nasıl tedavi edilir?
Temel tedavi mast hücrelerinden ortaya çıkan başta histamin olmak üzere kimyasal maddelerin etkisini azaltmak veya engellemektir. Bu nedenle “antihistamin” denen şurup, damla veya haplar kullanılabilir. Çok ağırsa kısa süre kortizon kullanılması düşünülebilir. Bu karar mutlaka doktor tarafından hastalığın şiddetine göre verilir. Her ürtikerde kortizon kullanılmasına gerek yoktur.
Kremlerin ve merhemlerin faydası olmaz.
Eğer tespit edilen bir alerji varsa o durumdan uzak durmak en önemli basamaklardan biridir.
Ilık duş almanın rahatlatıcı etkisi vardır. Zararı olmaz. Kese yapılmaması gerekir.
Stres ürtiker yapar mı?
Karne zamanlarında, üniversite ve LGS sınav zamanlarında, anne sütünden kesilme durumlarında ürtikerli hasta sayısı artar. Stres çok önemli bir tetikleyicidir. Stersin vücutta bazı maddelerin salınımını değiştirerek mast hücrelerini etkilediği tahmin edilmektedir.
